Borne

Op 6 mei is gebleken dat de roep van de bevolking aan dovemansoren was gericht. Naar de bevolking moest maar niet geluisterd worden met zo'n ingewikkeld dossier. Het grote graaien gaat gewoon door.
Wij hebben gepleit dat verkoop van de publieke energiebedrijven afgeblazen moet worden. In plaats daarvan moet er een grondig onderzoek komen naar de alternatieven zoals: concentratie van eigendom bij enkele publieke aandeelhouders, behoud van een meerderheids- of minderheidsaandeel en het vormen van inkoopcombinaties.

Vrijheid en Identiteit. Dat maalt maar door mijn hoofd.
Ook zo’n historische week achter de rug? Koninginnedag die zo mooi begon en eindigde in een drama. 1 mei de Dag van de Arbeid waarop dit jaar velen geen arbeid hoefden te verrichten. Een ingetogen Nationale Dodenherdenking op 4 mei en uitmondend in een Nationale bevrijdingsdag Viering op 5 mei, niet in de laatste plaats met Zwolle als het feestelijke middelpunt. 5 mei onze Bevrijdingsdag waarop velen trouwens wel moesten werken. Maar ook de dag dat in ons provinciehuis de 5-mei lezing werd uitgesproken door Frans Timmermans, staatssecretaris voor Europese Zaken en Limburgse mijnwerkerszoon. Ik kom later terug op zijn lezing.
En dan is het vandaag zes mei. U weet wel 2002 de moord op Pim Fortuyn. Voor velen een markeringspunt in de Nederlandse geschiedenis.
Toeval of niet, vanavond behandelen we weer een onderwerp die raakt aan ons democratisch bestel. Misschien wel de belangrijkste beslissing in het bestaan van een Statenlid. Het voortbestaan van onze parlementaire democratie met een robuuste overheid die wat in de melk te brokkelen wil hebben, zeker waar het gaat om het waarborgen van publieke belangen.
In de afgelopen jaren zien we dat de overheid aan het terugtreden is en diezelfde overheid daardoor steeds vaker geconfronteerd wordt met een situatie waarin marktpartijen het voor het zeggen krijgen of hebben. Dat de huidige hoedsters van het publieke belang vaak hebben zitten te slapen is ons de afgelopen maanden meer en meer duidelijk geworden. De kredietcrisis en alles wat daarmee samenhangt heeft van links tot rechts duidelijk gemaakt dat de marktwerking en liberalisering misschien een tikkeltje te ver is doorgeschoten.
Nu maar hopen dat bestuurders en volksvertegenwoordigers tijdig tot bezinnen komen - niet verder in een neerwaartse spiraal terechtkomen en tijdig op de rem trappen om te redden wat er te redden valt. Bijvoorbeeld door vanavond pal te staan voor het behoud van een publiek belang als de energiesector en daarmee voor het behoud van aandelen daarvan in overheidshanden. En ja ook daar moet kritisch gekeken worden naar mensen die een bedrijf goed kunnen leiden uit oogpunt van het algemeen belang, het algemeen nut.
Maar onuitwisbaar is de afgelopen maanden duidelijk geworden dat private grootverdieners vooral hun eigen belang hebben vooropgesteld en publiek belang bij hen niet in goede handen was.
Dat vooraf, voorzitter.
Vanavond zou ik op de eerste plaats van met name CDA, PvdA, VVD en CU willen weten of aandelen van belangrijke energiebedrijven het bést publiek gewaarborgd zijn in overheidshanden en zo neen waarom het in private handen zoveel beter zou zijn? Een tweede vraag aan hen betreft de vraag indien men overtuigd is van de noodzaak tot verkoop van Essent waarom RWE dan de beste partner is? Tot slot de vraag waarom bij zo’n belangrijk onderwerp de inwoners van onze provincie totaal niet zijn geraadpleegd?
Verkoop van aandelen Essent - past dat binnen het rentmeesterschap zo vraag ik het CDA?
Citaat “Bezint eer gij begint. Je kunt verkopen, maar je doet dit één keer en dan ben je je tafelzilver kwijt. (…) Op dit moment verkopen vind ik onverstandig.” Einde citaat
Is deze oproep van CDA-minister Van der Hoeven van Economische Zaken aan het CDA-Overijssel besteed, zo vraag ik het CDA?
Citaat “ De publieke aandeelhouders moeten er voorzichtig mee zijn om hun aandelen nu te snel op de markt te brengen terwijl de situatie in Nederland en Europa op de middellange termijn niet te overzien is.” Citaat van de ex-kamerlid en nu Limburgse CDA-gedeputeerde Hessels.
De heer Antuma vroeg zich onlangs vertwijfeld af waarom zoveel mensen op verjaardagen hem aanspraken over het waarom van de verkoop van Essent. De heer Antuma zat er behoorlijk mee in zijn maag. Hij vroeg zich af hoe dat kon. Weet de heer Antuma intussen meer waarom ook in de CDA-achterban gemord wordt?
Verkoop van aandelen van energiebedrijven past dat binnen het volledig vertrouwen op het marktdenken van de VVD, zo vraag ik de VVD?
Citaat “De wens om de energiebedrijven te privatiseren is vooral ideologisch bepaald, een soort knieval voor de liberaliseringsgedachte van de Europese Commissie.” Hans Schenk, hoogleraar Economische Wetenschappen Universiteit Utrecht.
Citaat: “Net als het hoofdspoorwegennet, onze nationale luchthaven Schiphol en de haven van Rotterdam, zijn de energiebedrijven de ruggengraat van ons economische bestel. Een uitverkoop van dit soort overheidsbedrijven van nationaal belang, ondermijnt onze onafhankelijkheid.” Opgetekend uit de mond van VVD-coryfee Hans Wiegel.
Verkoop van aandelen Essent past dat binnen de visie over duurzaamheid van de ChristenUnie, zo vraag ik aan de CU? De fractievoorzitter van de CU was de afgelopen jaren inspirerend voorzitter van de statenwerkgroep duurzaamheid. Wat we nu van RWE weten over duurzaamheid kan toch nooit tot een keuze voor RWE leiden?
En eerlijk gezegd weet ik niet goed hoe ik dezelfde vraag aan de PvdA moet stellen. Maar misschien hebben ze zelf een antwoord op de vraag waarom vrijwel iedereen binnen de PvdA verkoop ontraadt zowel de PvdA-top als de PvdA-achterban?
Citaat “ Brabant, en dus Overijssel voeg ik er zelf maar aan toe, dreigt te kiezen voor de verkeerde partner. Een viezerik waar je in de rode familie niet mee thuis durft te komen. Want de doelstelling van de PvdA om in 2020 het aandeel duurzame energie te verhogen tot 20% is voor de Duitse kolenboer veel te ambitieus. RWE streeft naar slechts 10% duurzame energie in 2030!” Lilianne Ploumen, partijvoorzitter PvdA, die zich gesteund weet door het PvdA-congres.
Maar ook GS moet met een goed verhaal komen om de nog openstaande vragen te beantwoorden: hoe zit het met een afdwingbare duurzaamheidsstrategie van RWE die aanmerkelijk meer moet inhouden dan wat RWE nu biedt, de trukendoos rond de kerncentrale van Borssele, het standpunt binnen de Aandeelhouderscommissie na het neen van Brabant, het gerucht dat RWE nu met 70% van de aandelen genoegen zou nemen om mee te beginnen en hoe om te gaan met de splitsingswet in relatie tot het level playing field?
Voorzitter,
Vanavond moet Provinciale Staten van Overijssel haar wensen en bedenkingen uiten over het voorstel van de GS om de aandelen Essent te verkopen. Nu Brabant nee heeft gezegd, hebben we eigenlijk al geen deal. De benodigde 80% van de aandelen zijn niet beschikbaar. Dus gaat de verkoop van Essent aan het Duitse RWE niet door. Tenzij bestuurders meerderheidsbesluiten van de volksvertegenwoordiging aan hun laars lappen en gekozen volksvertegenwoordigers vervolgens dat over hun kant laten gaan.
Maar nu eerst, vanavond, Overijssel. De SP voert de strijd tegen de verkoop van energiebedrijven overal aan met de actie “ze zijn nuts”. En met succes – van een volslagen kansloos geachte positie tegen verkoop is de discussie over wel of niet verkopen nu in alle hevigheid losgebarsten.
Waarom mag Essent niet verkocht worden?

"De energievoorziening is een nutsvoorziening, die in handen van de gemeenschap hoort te zijn. Hiervoor heeft de SP een aantal argumenten:
• De meeste energiecentrales vergen grote investeringen met een lange doorlooptijd. Binnen de vrije markt leidt dit tot de vorming van een klein aantal zeer grote bedrijven die zo machtig worden dat ze de prijzen hoog kunnen houden en een grote politieke invloed kunnen uitoefenen. (Zie bijvoorbeeld de oliebedrijven die enorme winstmarges weten te realiseren.)
• Het proces van overnames en fusies van de energiebedrijven leidt naar verwachting tot een klein aantal megabedrijven die te groot zijn om failliet te laten gaan. Dit betekent dat het bedrijfsrisico in feite bij de belastingbetaler ligt. Bij de banken die ook te groot zijn geworden om failliet te gaan hebben we onlangs gezien hoe dit kan uitpakken. Een bedrijf dat te groot dreigt te worden zou oftewel gesplitst moeten worden in stervensvatbare eenheden, oftewel in handen van de gemeenschap moeten zijn.
• Bij de energieproductie spelen in vergelijking tot de meeste economische sectoren veel maatschappelijke effecten mee zoals het broeikaseffect en andere milieuproblemen, de gewenste omschakeling op duurzame energie, de leveringszekerheid en geopolitieke overwegingen. Het is veel eenvoudiger om dit rechtstreeks te regelen door de energiebedrijven in gemeenschapshanden te houden, dan - om via een uitgebreide wet- en regelgeving met bijbehorend controleapparaat - af te dwingen dat geprivatiseerde bedrijven het algemene belang in het oog houden.
• De overgrote meerderheid van de bevolking die wij vertegenwoordigen in onze provincie is tegen de privatisering van de energiebedrijven. Dat werd gisteren tijdens het Bevrijdingsfestival nog eens bevestigd door veel mensen die een aandeel Essent wilden hebben die door de SP werden uitgegeven. Vele honderden jongeren hebben hun handtekening gezet voor behoud van Essent in publieke handen.
Daarnaast hebben we nog extra bezwaren tegen de voorgenomen verkoop aan RWE:
1 RWE heeft een slechte staat van dienst op milieugebied
RWE is de grootste CO2 vervuiler van Europa. Ook op dit moment wil ze investeren in nieuwe kolen- en kerncentrales waardoor de mogelijkheid van de overschakeling op duurzame energie in Nederland sterk wordt beperkt. De ervaringen in Duitsland met RWE zijn slecht: RWE doet er alles aan om verouderde bruinkoolcentrales te laten draaien en verzet zich fel tegen de aanscherping van milieuregels en de overschakeling op duurzame energie
2 De externe financiering door RWE

Gek genoeg heb ik me een beetje in slaap laten sussen met de mededeling dat een Duits bedrijf een stevige oorlogskas had! De indruk die Boersma wekte was dat RWE helemaal niet de kapitaalmarkt zou opgaan om Essent over te nemen, dus geen externe financiering voor de overname van Essent. Toch blijkt nu dat RWE kiest voor externe financiering. Dit feit alleen al zou voor onze fractie reden genoeg zijn om absoluut af te zien van verkoop van onze aandelen. Het is ook gebruikelijk dat die rentelasten dan afgeboekt worden op de winst van het overgenomen bedrijf. Veel mensen wijten de teloorgang van bedrijven als PCM en NXP juist aan deze gebruikelijke manier van handelen.

3 Machtsstrijd om de koers binnen RWE

Op dit moment doet het Bundeskartellamt onderzoek naar de veel te hoge stroomprijzen bij RWE. Inderdaad, het is nog maar onderzoek, en zolang niks bewezen is, ben je onschuldig, maar toch. RWE is veel groter dan Essent, maar ondanks dat schaalvoordeel niet duurzamer en stookt nog volop steen- en bruinkool. En, voorzitter, volgens mij zijn zij niet van plan het veel anders te gaan doen in de toekomst.
Er speelt zich op dit moment een enorme machtsstrijd af bij RWE, gepersonifieerd in de heren Fischer en Grossman, maar het gaat om veel meer dan alleen deze beide heren, het gaat om de koers, het gaat om het type bedrijf dat het gaat worden. De heer Fischer, als president-commissaris vertegenwoordigt de gemeenten en de vakbonden en wil meer richting maatschappelijk verantwoord ondernemen, richting meer duurzaamheid. Hij wil ook meer controle vanuit de Raad van Commissarissen op de Raad van bestuur, waarvan de heer Grossman de voorzitter is. Allemaal tegen de zin van de heer Grossman, die vooral minder toezicht wil en al helemaal niet van plan lijkt echt in duurzaamheid te willen gaan investeren.

Voorzitter, als je echt vindt dat wij duurzamer en verstandiger om moeten gaan met onze energie, dan doen we op dat gebied een pareltje als Essent van de hand en ruilen we het in voor een ouderwets keihard Angelsaksisch bedrijf dat alleen winstmaximalisatie tot doel heeft, want vooralsnog lijkt het erop alsof dhr Grossman de strijd heeft gewonnen. Onze adviseurs zijn wat dat betreft duidelijk, ook contractueel hebben we geen keiharde garantie dat die investeringen in duurzaamheid er ook echt gaan komen.
RWE en de Splitsing
RWE is niet gesplitst en Europa heeft onlangs besloten om geen verplichting tot splitsing van het net en het productie- en handelsdeel op te leggen. Het is onverstandig van Nederland om door te gaan op dit traject nu de andere Europese landen niet meedoen.
1
De afgelopen tientallen jaren gaf een hausse te zien aan fusies en overnames met als mantra: we moeten groeien, want groei is noodzaak, hoe groter, hoe beter, want dan ben je kapitaalkrachtiger, efficiënter en sterker ten opzichte van je concurrenten.
In die waan van expansiedrift en opgejaagd door bonussen en dividendhonger ontstond er een markt van ongebreidelde en onbeperkte schaalvergroting. Ik zeg bewust een opgejaagde markt, want het is toch eigenlijk wel een beetje beschamend, vind ik, dat er onomwonden werd gesteld aan het begin van het hele onderhandelingsproces met RWE, dat we toch vooral niet moesten dralen, want eerder zijn dan Nuon was van cruciaal belang. Als wij de eerste waren, dan zouden wij een vette bonus krijgen, zo stelde Boersma het onomwonden. Overnames en fusies waren volgens de ideologie van de afgelopen 20 jaar het doel om na te streven.
Eigenlijk moet je dus constateren dat inmiddels een hele generatie is grootgebracht in deze cultuur, of ideologie, net hoe je het noemt.

2
Maar voorzitter, als je kijkt naar alle fusies en overnames, dan kun je eigenlijk constateren dat dit soort beslissingen altijd binnen een heel beperkte kring van mensen worden genomen, vanuit een soort circuit.

3
Nee, voorzitter, mijn teleurstelling over de hele procedure zit hem toch vooral in de manier waarop we hebben nagelaten veel meer mensen bij deze cruciale besluitvorming te betrekken

4
Schaalvergroting is een beetje als de keizer die elke dag maar weer geprezen wordt door zijn hofhouding vanwege zijn mooie kleren. Maar waar blijft nou dat jongetje(mag van mij ook een meisje zijn) dat zijn naaktheid ziet?

Voorzitter, waar zit die naaktheid? Nou, bijvoorbeeld, in het stellen van de vraag of schaalvergroting noodzakelijk is. Ik vind het echt allereerst onthutsend dat er geen enkel objectief onderzoek ligt dat deze logica aantoont en bewijst. Simpelweg stellen dat iets vaak gedaan is en daarmee suggereren dat het dus goed is, vind ik te zwak. Ik kan het College en de adviesbureaus niet kwalijk nemen dat zij hierop niet kwamen met onderzoeken die dit aantonen, die zijn er namelijk niet. Het is in feite een soort ideologie
We hebben vaak gevraagd naar objectieve feiten en onderzoeken naar schaalvergroting. Daar is niks op gekomen. Maar wat ik eigenlijk heel erg vreemd en typerend vind, is dat geen van onze adviseurs ons ooit heeft gewezen op allerlei onderzoeken die gedaan zijn door Prof Schenk. Hij stelt vast dat er onderzoek gedaan is naar 25.000 fusies, Angelsaksisch, Noord-Europees, Zuid-Europees, er ligt hartstikke veel onderzoek. Geen van de bureaus heeft ons hier ooit op gewezen. Ik vind dat vreemd, ik kan dat alleen maar verklaren uit het feit dat het niet past in de aangehangen ideologie.
Voorzitter, het onderzoek van professor Schenk heeft een stevige wetenschappelijke basis, waardoor ik vaststel dat er dus een wetenschappelijk onderzoek is dat aantoont dat schaalvergroting boven een bepaalde schaal negatief uitwerkt en dat de stelling van professor Schenk dat de ideale maat voor een energiebedrijf 6000 Megawatt is, is gebaseerd op deugdelijk wetenschappelijk onderzoek. Onderzoek dat het tegendeel aantoont is er niet.
Financieel schiet Overijssel er weinig mee op: in plaats van ieder jaar een flinke dividenduitkering krijgt Overijssel nu in één klap een flinke hoeveelheid geld. De verleiding is dan erg groot om dit geld snel en niet al te zorgvuldig uit te geven. Het voornemen van de provincie, om samen met de gemeenten zo snel mogelijk en vooruitlopend op gangbare procedures de opbrengst snel te bestemmen. doet het ergste vrezen. Hieraan gekoppeld de vraag aan GS hoe het zit met de gevreesde afroming door de Rijksoverheid van de Essentgelden? Hoe hard is die?
Maar wat wil de SP dan?
Wij pleiten ervoor dat verkoop van de publieke energiebedrijven wordt afgeblazen. In plaats daarvan moet er een grondig onderzoek komen naar de alternatieven zoals: concentratie van eigendom bij enkele publieke aandeelhouders, behoud van een meerderheids- of minderheidsaandeel en het vormen van inkoopcombinaties.
Wat de uitkomst vanavond in Overijssel ook mag zijn, de finale beslissing ligt nog in de nabije toekomst verscholen. De SP houdt er ernstig rekening mee dat de spelregels tijdens het spel worden gewijzigd. De colleges van GS dienen op dinsdag 12 mei een besluit te nemen na het horen van de Staten. Ik ga er vanuit dat ons college van GS zich houdt aan haar schriftelijke toezegging uitspraken van de Staten bij deelnemingenbeleid.

De SP-fractie kan niet anders dan ten aanzien van haar wensen en bedenkingen ten aanzien van de verkoop van aandelen Essent het College adviseren af te zien van de voorgenomen verkoop. Natuurlijk zou het recht doen aan de mening van de meerderheid van onze inwoners dat dit standpunt door een meerderheid van de Staten wordt onderschreven. Peilingen van TNS/NIPO 68% en RtlZ 75% bevestigen dat. Ik kan de constante trend in de uitslagen niet genoeg benadrukken.
Ik zou nog terug komen op de 5 meilezing van staatssecretaris Timmermans. Ik citeer graag een deel van zijn lezing die mij geraakt heeft en voor vanavond genoeg stof tot nadenken geeft. Ik citeer: “ … Omdat ook vrijheid zo’n persoonlijk begrip is geworden, komen we veel verschillende interpretaties van vrijheid tegen. Voor diegenen die de vrije markt niet zien als instrument maar als doel, is vrije concurrentie en volledige keuzevrijheid het hoogste goed. Maar wat is die vrijheid waard als zij wordt gekaapt door graaiers en verslaafden aan hebzucht? En hoe vrij zijn mensen die hele avonden achter de pc zitten om de goedkoopste aanbieder van stroom te vinden, al was het maar om niet in de ogen van je vrienden voor loser door te gaan, omdat je niet het uiterste uit de kan hebt gehaald? Werkt ultieme keuzevrijheid dan niet juist als een nieuw keurslijf? Zorgt de ongebreidelde keuzevrijheid dan niet voor zoveel onrust dat het eerder een bron van onvrijheid wordt?” einde citaat van Frans Timmermans.
Voorzitter, wij zijn volksvertegenwoordigers en natuurlijk wil dat niet zeggen dat wij altijd alleen maar moeten doen wat “het volk wil”. Maar als het gaat om het wel of niet verkopen van onze Essent-aandelen is er onder alle achterbannen van alle partijen een ruime meerderheid die vindt dat we niet moeten verkopen. Mede door de huidige economische crises hebben de mensen genoeg van privatiseren en vermarkten, vinden zij dat er een einde moet komen aan het nog verder uitkleden van de publieke zaak en het publieke belang.
Je ziet binnen alle partijen de twijfel over nut en noodzaak van de verkoop van onze aandelen toenemen. Of dat nou de Limburgse VVD-fractie en dhr Wiegel is, het PvdA-congres en PvdA-kamerlid Diederik Samson, de Bossche CDA-raadsfractie en CDA-minister van Economische Zaken Van der Hoeven. Naarmate de discussie langer duurt en breder gevoerd wordt neemt de twijfel toe. Voorzitter, ik heb gemerkt dat ook fracties in de Staten flinke twijfels hebben, ik doe een beroep op die fracties om “bij twijfel niet in te halen, dat toch doen, maakt meer kapot dan ons lief is”.

Voorzitter, ik rond af. Het moge duidelijk zijn dat de SP grote bedenkingen heeft tegen het voorstel van GS en nadrukkelijk uitspreekt het niet wenselijk te vinden om over te gaan tot verkoop van de aandelen Essent. De SP zal daarom een motie met die strekking indienen.